Szkoła Podstawowa nr 4 im. Mikołaja Kopernika w Puławach

Wigilia św. Andrzeja. Noc magii i wróżb.

Andrzejki, zwane inaczej jędrzejkami czy też jędrzejówkami, przypadają na noc z 29 na 30 listopada. Jak mawia dawne przysłowie „Święty Jędrzej adwent przytwierdzi”. Wigilia św. Andrzeja jest to zatem ostatni moment przed adwentem. 

Święty Andrzej z Betsaidy, który tym wróżbom i nadziejom patronował (andrzejkowy wieczór zaczynano często modlitwą o jego orędownictwo), był opiekunem małżeństw i zakochanych. Na jego wstawiennictwo liczyli także ci, którzy nie mogli doczekać się potomka.

W Europie zwyczaj wróżb andrzejkowych znany był już w wieku XII, do Polski dotarł zaś cztery wieki później. Z biegiem czasu stały się głównie pretekstem do brania udziału w imprezach tanecznych, które z ich dawną formą mają niewiele wspólnego. Tymczasem tradycja andrzejkowych wieczorów sięga zamierzchłych czasów.

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu wszystkie polskie dziewczęta na wydaniu wiedziały, że w imieniny św. Andrzeja mają szansę dowiedzieć się, jak ułoży im się życie uczuciowe. O ile dziś to walentynki uważamy za święto zakochanych, o tyle kilka dekad temu to św. Andrzej patronował pragnącym miłości pannom, zaś patronką chętnych na ożenek kawalerów była św. Katarzyna.

Co ciekawe, andrzejki mogą wywodzić się już z czasów… starożytnej Grecji. Imię Andrzej jest kojarzone ze starogreckim andros i aner oznaczającymi męża bądź mężczyznę lub adnreios (dzielny, mężny), nawiązującym do męczeńskiej śmierci św. Andrzeja.

Do dziś przetrwały liczne przysłowia i wróżby związane z wigilią św. Andrzeja. Do najpopularniejszych przysłów należą: „Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg na polu leży”, „Święty Andrzej wróży szczęście i szybkie zamęście”, „Gdy w Andrzeja deszcz lub słota, w grudniu drogi bez błota”, „Jeżeli na świętego Andrzeja wiatr i mgła, od Bożego Narodzenia będzie sroga zima”.

https://view.genial.ly/5fb64a32c48a490d2894b40c/presentation-andrzejki-2 - andrzejki

Imię przyszłego męża

andrzejki - dziewczęta

https://wordwall.net/pl/resource/7361816/ruletka-dla-dziewczyn - andrzejki

Imię przyszłej żony

katarzynki – chłopcy

https://wordwall.net/pl/resource/7538746/andrzejki-imiona-dziewcz%C4%99ce - katarzynki

Wróżby dla chętnych dziewcząt oraz chłopców znajdują się w poniższych linkach:

https://view.genial.ly/5fb95a149e845a12b6ecf02a/presentation-andrzejki-2020 - andrzejki 2020

https://www.youtube.com/watch?v=52FtxITZEA4&feature=youtu.be – Andrzejkowe wróżby. Jak to dawniej było?

https://www.youtube.com/watch?v=P1kgrY1eoZs – wróżby andrzejkowe

https://www.youtube.com/watch?v=o7oBa0Lk1Q4 – andrzejki

Wróżby wciąż znane

Niektóre z dawnych wróżb przetrwały do dziś, a pośród nich ta najpopularniejsza – lanie wosku do naczynia z zimną wodą. Wosk tradycyjnie lejemy przez dziurkę od klucza.

Dziś cień wosku ci ukaże, co ci życie niesie w darze.

Z kształtów zastygłego kawałka wróży się przyszłość, a kluczem do interpretacji są marzenia i wyobraźnia.

Już! Teraz patrz na ścianie,

Jaki cień przed tobą wstanie.

Cienia pytaj się dziewczyno,

Jaką dolą dni ci spłyną.

Wosk się leje… Idą wróżby…

Wianek z mirtu… drużki… drużby…

Cuda prawią cienie szare,

Byle tylko dać im wiarę.

(Maria Dynowska ,,Wosk się leje…)

Oto kilka innych żelaznych punktów programu andrzejkowych wieczorów:

• Spacer trzewików ustawianych kolejno od ściany do drzwi. Właścicielka buta, który pierwszy dociera do progu, miała mieć największą szansę, jako pierwsza spośród wróżących sobie dziewcząt wyjść za mąż.

• Obierki i literki. Każda z panien obiera jabłko, starając się uzyskać jak najdłuższą obierzynę. Im dłuższa, tym dłużej ma trwać gorące uczucie. Następnie obierki rzuca za siebie. Być może ułożą się w kształt przypominający literę, od której zaczyna się imię przyszłego ukochanego.

• Pływające świeczki. Maleńkie świeczki umieszcza się w łupinach orzecha. Jedna symbolizuje dziewczynę, druga chłopaka. Następnie łupinki z płonącymi świeczkami puszcza się na wodę w misce. Jeśli się spotkają – związek jest pewny.

• Symboliczne przedmioty ukryte pod talerzykami. Tradycyjny zestaw obejmował obrączkę (zamążpójście), różaniec (klasztor) i gałązkę (staropanieństwo), dziś wszystko zależy od inwencji i wyobraźni przygotowujących wróżby.

https://wordwall.net/pl/resource/7654980/wr%C3%B3%C5%BCby-andrzejkowe-cz3-ic -wróżby andrzejkowe

Katarzynki

Dawniej swój wieczór mieli także kawalerowie, a patronowała mu św. Katarzyna, która ma swój dzień 25 listopada. Katarzynki to polski zwyczaj, męski odpowiednik andrzejek. Były obchodzone w nocy z 24 na 25 listopada, to wtedy odbywały się wróżby młodych mężczyzn dotyczące ożenku i poszukiwania partnerki. 

Repertuar męskich wróżb był znacznie skromniejszy. Najczęściej wróżono ze snów. Biała kura oznaczała, że niedługo pozna piękną pannę, czarna wskazywała na wdowę, sowa kobietę mądrą, ale ponurą i niezbyt piękną, a siwy koń zapowiadał starokawalerstwo.

W tę noc kawalerowie recytowali również tekst: 

,,Hej! Kasiu, Katarzynko

Gdzie szukać cię dziewczynko

Wróżby o ciebie zapytam

Czekaj – wkrótce zawitam

Bawmy się więc w Katarzyny

Szukajcie chłopaki dziewczyny

Zapytać więc trzeba wróżby

A nuż potrzebne już drużby.”

Kawalerowie ścinali gałązkę wiśni i wstawiali do wody. Gdy gałązka zakwitła na Boże Narodzenie, oznaczało to, że ślub odbędzie się jeszcze w najbliższym karnawale. Wróżono również z kubków. Polegało to na losowaniu ukrytych pod kubkami przedmiotów symbolizujących ożenek (np. obrączka), przypływ majątku (np. monety), dobrą pracę (zboże), chwilowy zastój (pusty kubek).